Wyszukaj na stronie

„Antysowiecki opór zbrojny w Polsce (Mazowsze, Powiat Pułtusk) i na Litwie w latach 1944-1956” był tematem wykładu Kazimierza Krajewskiego z Biura Edukacji Publicznej IPN 15 czerwca w wyszkowskiej bibliotece. Spotkanie zainspirowała projekcja (14 maja) filmu Janosa Vaitkusa „Samotni” (Vienui Vieni”), ukazującego działalność antysowieckiej partyzantki na Litwie w latach 1944 - 1956.
Spotkanie z Kazimierzem Krajewskim zostało zorganizowane w ramach projektu Dobrosąsiedzkie Obserwatorium Artystyczne 2009 - druga edycja Litwa, realizowanym przez M-GBP w Wyszkowie przy wsparciu finansowym Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Komentując treść filmu, Kazimierz Krajewski podkreślił, że największym problemem dla reżysera jest, by losy bohatera opowieści umieścić w kontekście historycznym i pomieścić na taśmie w czasie jednej - dwóch godzin projekcji. Jako film historyczny można potraktować go bez poważniejszych uwag. Prezentuje powojenną historię Litwy, partyzanckie walki z jednostkami NKWD. Dramaturgię filmu podnoszą sceny z kolebką dziecka, pomysłowe kryjówki partyzanckie, jak również wyszukane tortury. Reżyser celowo nakręcił film w czarno-białych barwach.
Jego atutem jest podjęcie tematu represji, wygnania i emigracji, doświadczeń straconego pokolenia. W walce z NKWD zginęło ok. 30 tys. partyzantów Litewskiej Armii Wyzwoleńczej, a z ofiarami wśród ludności cywilnej daje to ok. 50 tys. ofiar.
Odnosząc się do powojennej sytuacji w Polsce, Krajewski omówił działania resortu bezpieczeństwa wymierzone w polityczną i zbrojną opozycję, m.in. największe prowokacje MBP (resortu w pełni zależnego od sowieckich mocodawców), wspomniał też o działalności jednego z pepeerowskich szwadronów śmierci, likwidującego na Mazowszu żołnierzy podziemia i działaczy PSL. Ukazał prowokacyjne metody pracy śledczej. Amnestia w 1948r. stanowiła pretekst do sporządzania list proskrypcyjnych z nazwiskami polskich opozycjonistów, którzy mieli zostać zlikwidowani. W końcowej fazie wykładu odniósł się do walk prowadzonych przez oddział Jana Kmiołka ps. "Wir", "Fala", "Mazurek", "Witold" (urodzonego w Rząśniku, 22 lutego 1919r., skazanego na śmierć i straconego 7 sierpnia 1952 r.), na terenie powiatów Wyszków, Maków Maz., Ostrów Maz. i Ostrołęka w latach powojennych.
Był żołnierzem AK, w 1945 wstąpił do WiN (Wolność i Niezawisłość), do ujawnienia w kwietniu 1947r. był żołnierzem oddziału „Visa”, operującego na terenie powiatu Ostrów Maz. Wkrótce po ujawnieniu ponownie związał się z organizacją złożoną z byłych członków WiN i został dowódcą oddziału. Następnie grupa weszła w skład Niezależnego Zjednoczenia Wojskowego. Spośród wielu akcji, odnotowywanych skrzętnie w „Księdze zbioru i streszczeń” (kronice, która była dowodem w sądzie), do najgłośniejszych należało rozbicie więzienia PUBP w Pułtusku (30.10.1946r.) i brawurowe wyrwanie się z obławy MO i UB 15 sierpnia 1948r. na bagnach Pulwy.
Jan Kmiołek został stracony razem z żołnierzem ze swojego oddziału, Stanisławem Kowalczykiem ps. „Baśka”, „Odwet” z Gródka (pow. pułtuski). Miejsce ich pochówku jest nieznane, tak jak setek innych partyzantów skrytobójczo zamordowanych przez UB „w majestacie prawa”.
Stan badań nad historią oddziału postępuje bardzo szybko. Z dokumentów wyłania się zupełnie inny obraz grupy niż ten, jaki był propagowany przez komunistyczne środki przekazu, bez wyjątku traktujące wszystkich sprzeciwiających się „władzy ludowej” jako pospolitych bandytów, w dodatku w okresie okupacji współpracujących z Niemcami.
Do likwidacji oddziału przyczynił się wprowadzony do oddziału agent UB Edward Wasilewski „Wichura”, „Marek”, który z działalności w AK przeszedł na współpracę z UB.
Krajewski wspomniał o obławie 16 września 1951r. w leśniczówce Jurgi k. Kunina, podczas której, otoczeni przez UB i KBW członkowie oddziału ochraniającego dostarczoną przez agenta „Marka” radiostację, odebrali sobie życie. Byli to: Franciszek Kmiołek ps. „Bogdan”, Julian Nasiadko ps. ”Ostry” i Franciszek Ampulski ps. „Tęcza”. Mówił też o obławie  w Zamłyniu k. Długosiodła, 12 czerwca 1949r. Członkowie patrolu Zygmunta Dąbkowskiego ps. "Krym", „Orka” (Bolesław Kulesza ps. "Pomsta", Kazimierz Ampulski ps. "Skra"), otoczeni trzema pierścieniami obławy, nie chcąc dostać się do niewoli, najprawdopodobniej również popełnili samobójstwo.
Podsumowując prelegent stwierdził, że odziały likwidacyjne (NKWD, KBW, SB) na Litwie, Łotwie, Estonii i w Polsce postępowały według jednego schematu. Świadczą o tym wykonywane po akcji fotografie (ich kopie można było obejrzeć na spotkaniu) zastrzelonych partyzantów, które przedstawiają na wpół ubrane, bez butów, niedbale rzucone ciała, jak ubitą zwierzynę po polowaniu.
Zebrani podziękowali prelegentowi za przekazanie istotnych informacji na temat nieznanych walk na Litwie i w Polsce w trudnej powojennej rzeczywistości, w okresie kształtowania tożsamości narodów po II wojnie światowej. Wyrażono potrzebę kontynuowania takiego cyklu wykładów.
Kazimierz Krajewski pełni funkcję Kierownika Referatu Badań Naukowych Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Warszawie.

Wróć do listy artykulów z tego wydania